۱۶ مهر ۱۳۹۴

ازدحام جمعیت در مکه باعث مرگ تعداد فروانی از حاجیان شد که این امر چالش ایمنی بزرگ ترین گردهمایی در جهان را دوباره گوشزد کرد.
سالانه تعداد بسیار زیادی از زائرین برای انجام مناسک حج وارد کشور عربستان سعودی می شوند. بر این مبنا تراکم افراد، ۶ نفر در هر متر مربع می باشد که این خود چالش بزرگی برای ایمنی افراد و شبیبه سازهای مدلهای جمعیتی که برای پیش بینی  حوادثی اینچنین است می باشد.
در سال ۲۰۱۰ عربستان صعودی میزبان یک رقابت بین المللی با هدف جای دادن بیشترین تعداد زائر در محوطه کعبه بود. یکی از بهترین پیشنهادها از طرف ژنسلر ارایه گردید که همراه تیوناسار وارد این رقابت شده بود. تیوناسار یک ترکیب از طراحی زیرساخت با فناوری و برنامه ریزی عملیاتی  برای مدیریت جمعیت و جلوگیری از بروز یک فاجعه انسانی پیشنهاد  داد. تیوناسار می گوید ” من فکر نمی کنم شما بتوانید جمعیت را به صورت مستقیم و کارآمد مدیریت کنید، شما می توانید ظرفیت را کنترل کنید”.

تیم ژنسلر و تیوناسار راهی پیدا کردند که چگونه جمعیت در محوطه کعبه را در ساعت شلوغی از ۴۰۰۰۰ نفر به ۱۰۲۰۰۰ نفر در ساعت برسانند. آنها همچنین موفق به انجام محاسباتی شدند که تراکم جمعیت را از ۶ نفر در متر مربع به ۴ نفر در هر متر رساند.
حاجیان برای انجام طواف باید دور کعبه را هفت مرتبه در جهت خلاف عقربه های ساعت طی کنند. در طرح جدید ایجاد زمین های مجزا به صورت حلقه هایی به دور کعبه پیشنهاد گردید تا زمین را برای جمعیت به راه های قبل تفکیک مدیریت کند. فلسفه این طراحی به این امر کمک نمود که به جای گسترش دادن طبقه همکف کعبه از همان فضا برای جا دادن تعداد بیشتری از حاجیان استفاده گردد. تیوناسار می گوید “در صورت بروز یک اتفاق، یک فضای اضافی یعنی اینکه شما از ورود افراد به یک کانال جلوگیری کنید”.
اما شبیه سازی این جمعیت انبوه در حج کار ساده ای نیست. تیوناسار به سرعت به این نکته پی برد که نرم افزارهای تجاری که برای این منظور ساخته شده است توانایی مدیریت این تراکم از جمعیت را ندارند.  او سرانجام از کار با این نرم افزارها دست کشید و از چندین نرم افزار دیگر برای تحلیل داده های خود استفاده کرد.
رفتار حاجیان در حج با آنچه که در این شبیه سازها تعریف شده است بسیار متفاوت است. در این نرم افزارها فرض بر این است که افراد با سرعت زیاد از فضاهای موجود در حال گذر کردن می باشند مانند مسافران در فرودگاهها که می خواهند هرچه سریعتر به گیتهای امنیتی برسند اما در مراسم حج افراد هدفشان انجام مراسم مذهبی می باشد و بسیاری از آنها می توانند در ایستادن در صفهای طولانی را برای دیدن خانه خدا صبر کنند.
در نهایت شبیه سازهای جمعیت در مقابل محدودیت هایی که داشتند تسلیم شدند: شبیه سازهای جمعیت انبوه، با مدل سازی های برخورد و نیز با درنظر گرفتن اینکه هر فرد فضای فیزیکی انفرادی خود را دارد برای در نظر گرفتن تمامی طرحهای موجود غیرعملی در نظر گرفته شد. برای مثال شبیه سازی با پردازنده ۱۶ هسته ای اینتل سرور با ۶۴ گیگا بایت حافظه  دو هفته به طول انجامید که حرکت در آن ۱۰ الی ۲۰ برابر از حرکت واقعی کندتر بود. تیوناسار می گوید ” ما نیاز به تغییر مداوم و همچنین یک روش منطقی برای  آزمایش بودیم که یک شبیه سازی با تمام جزئیات برای همه حالت های طراحی ممکن بسیار گران درخواهد آمد.
راه حل تیوناسار اجتناب از استفاده از نرم افزارهای شبیه ساز در هنگام طراحی پروژه بود، که این خود محاسبه سریع برای ارزیابی درستی هر طرح را ممکن می ساخت . در عوض وی به استفاده از نرم افزارهای ساده تر  که بر اساس  تئوری صف بودند روی آورد که کار در آن بر اساس ورود اجزا به سیستم و رفتار آنها نسبت به زمان صرف شده در ان بررسی می شود. در این حالت اجزا افراد می باشند و رفتار آنها مراسم مذهبی می باشد که آنها انجام می دهند. فرمول کلیدی که این تئوری را کارآمد می کند قانون لیتل نامیده می شود. با این قانون تعداد زواران به راحتی حساب می شوند و آنرا به عنوان ورودی کعبه محاسبه درنظر میگیرد. این مسئله به تیم تیوناسار و ژنسلر این امکان را می داد که به سرعت طرح های مختلف را امتحان کنند و از نرم افزارهای شبیه سازی برای اعتبار بخشی به بهترین طرح ها  استفاده کنند.
فاجعه اخیر انسانی که در مکه اتفاق افتاد در کعبه نبود بلکه در دیگر مسیرهایی بود که کعبه را به دیگر مکانهای مذهبی وصل می کرد. براساس گزارش بی بی سی حادثه از بهم پیوستن دو صف در فاصله ۵ کیلومتری از کعبه رخ داده است.
چه کارهایی باید انجام میگرفت تا چنین حوادثی دیگر رخ نمی داد. تیوناسار اعتقاد دارد که فناوری می تواند مدیریت ایمن را در حج ساده تر نماید. او پیشنهاد می دهد که از دوربین های نظارتی و برنامه های رایانه ای برای رصد جمعیت و شناسایی علائم خطر در آن استفاده شود. اولین اقدام می تواند با بستن یک ورودی مشخص و باز کردن یک خروجی دیگر صورت پذیرد. به گزارش شبکه العربیه وزیر حج عربستان صعودی در حال بررسی نقشه ای است که به هر زوار یک دستبند الکترونیکی داده شود که شامل مشخصات شناسایی فرد، جی پی اس، زنگ نماز، قطب نما و راهنمای حج باشد. تیوناسار نیز به این نکته اشاره می کند که چنین دستبندی می تواند شامل یک ویبره برای اعلام خطر به زائرین باشد و از آنها بخواهد که سرعت خود را کم کنند تا وضعیت از آنچه که هست بدتر نشود. یک علامت ساده که کارایی آن بیشتر از اعلام از بلندگو در یک جمعیت چند زبانه می باشد.
مطالعه تیوناسار در رابطه با جمعیت او را به این اطمینان رسانده است که جمعیت می تواند به صورت موثر خود را نظم دهد و بهترین ورودی و خروجی ها را خود پیدا کند. اما برای یک حالت خود سازمان ده جمعیت باید به منابع اطلاعات قوی درباره مسیرهای ممکن از قبیل درگاه ها ایمنی جایگزین دسترسی داشته باشد. او می افزاید که جمعیت عملکرد مناسبی نخواهد داشت اگر خروجی های اساسی از قبیل پیاده روهای ساختمانها، درب ها و جاده ها به آنها اطلاعات حرکتی مناسبی ندهد. خطر در کمین جمعیت های بزرگ به خاطر زیرساخت های ثابت و غیر قابل انعطاف نشسته است. تغییر زیر ساخت های محلی می تواند به سادگی باز کردن و یا بستن یک درگاه و یا از بین بردن برخی از موانع باشد. این درسی است که می توان آن را برای حج و یا یک جشنواره موسیقی بکار برد.

منبع : IEEE Spectrum